اگرچه فرهنگ سازمانی در سال‌های اخیر به یکی از موضوعات داغ تبدیل شده است اما بازهم درک آن غیرقابل لمس و دشوار است. درحقیقت باید پرسید: «انتظار می‌رود افراد در چه محیطی کار کنند؟ ارزش‌های اصلی و هنجارهای سازمان چیستند؟ فرهنگ را باید شخصیت سازمان دانست! این مهم باورها و رفتارهای مشترکی را تعیین می‌کند که بر نحوه تعامل و تصمیم گیری اعضای تیم تأثیر می‌گذارد.
نیازی به گفتن نیست که فرهنگ یک شرکت از اهمیت بسیاری برخوردار است؛ یک نظرسنجی نشان داده است که ۹۴ درصد مدیران و ۸۸ درصد کارکنان معتقدند که فرهنگ متمایز برای موفقیت در کسب و کار، امری حائز اهمیت است. برای پرورش فرهنگی که به اندازه کافی از تیم شما و اهداف تجاریتان پشتیبانی کند، ابتدا باید در مورد انواع فرهنگ سازمانی آگاهی خود را افزایش دهید؛ با غزال همراه باشید.
معرفی انواع فرهنگ سازمانی
هیچ فرهنگی عالی یا بد نیست! تقریباً ۹۰ درصد سازمان‌ها در سراسر جهان را می‌توان در گروه‌های دارای یک یا چند نوع فرهنگ غالب در سازمان طبقه بندی کرد. فرهنگ ممکن است بسته به تیم یا پروژه خاصی تغییر کند اما همۀ آنها موافقان و مخالفان خود را دارند. علاوه بر این، یک سازمان می‌تواند ترکیبی از انواع فرهنگ سازمان به شرح زیر باشند:
۱- فرهنگ قبیله‌ای (Clan Culture)
آیا شنیده‌اید که مردم از همکاران خود به عنوان خانواده‌شان یاد می‌کنند؟ این نشانگر این است که آنها در یک فرهنگ قبیله‌ای کار می‌کنند (همچنین فرهنگ همکاری نیز نامیده می‌شود)، جایی که تأکید زیادی بر کار تیمی و همبستگی وجود دارد.
فرهنگ‌های قبیله‌ای محیط کاری بسیار دوستانه‌ای را ارائه می‌دهند که در آن مواردی مانند روابط، روحیه، مشارکت و اجماع در کانون، مورد توجه قرار می‌گیرند. از نظر رهبری، مدیران به جای آنکه کارکنان را با دستورالعمل‌ها و توبیخ‌ها مواجه کنند، در واقع نقش مربی را بر عهده دارند.
فواید فرهنگ سازمانی قبیله‌ای:
- تیم واقعاً از همکاری مشترک با یکدیگر لذت می‌برد.
- ارتباطات بهتر بین کارکنان در سطح بالایی قرار دارد.
معایب فرهنگ سازمانی قبیله‌ای:
- همکاری بیش از حد یا گفتگوی غیرضروری که می‌تواند بهره وری را در یک فرد کم کند.
- ناتوانی در تصمیم گیری‌های سخت زیرا احساسات کارکنان در تصمیم گیری دخیل هستند.
نمونه‌ای از فرهنگ سازمانی قبیله‌ای:
- استارتاپ‌ها اغلب به دلیل داشتن فرهنگ مثبت مورد ستایش قرار می‌گیرد. آنها با ساختار تیمی مثبت و روحیه خانوادگی به عنوان یکی از ده ارزش اصلی خود، به بهترین وجه متناسب با مدل فرهنگ قبیله‌ای هستند.
۲- فرهنگ آدوکراسی (Adhocracy Culture)
فرهنگ آدوکراسی یکی دیگر از انواع فرهنگ سازمانی است. این نوع فرهنگ با همان فلسفه «سریع حرکت کن و همه چیز را بشکن» کار می‌کند که در بسیاری از استارتاپ‌ها مورد استفاده قرار می‌گیرد. این نوع فرهنگ کارآفرینی را پرورش می‌دهد، جایی که کارکنان برای ریسک پذیری تشویق می‌شوند و با جسارت ایده‌های خارج از چارچوب خود را ارائه می‌دهند. در نتیجه، فرهنگ آدوکراسی نوآوری، یادگیری و رشد زیادی برای کارکنان و کل سازمان دارد.
فواید فرهنگ آدوکراسی:
- مقدار بسیار زیادی از نوآوری و رشد را به همراه دارد.
- ایمنی روانشناختی را افزایش می‌دهد. به این معنا که کارکنان با امتحان چیزهای جدید احساس امنیت می‌کنند.
معایب فرهنگ آدوکراسی:
- فقدان ثبات وجود دارد زیرا سرمایه گذاری‌های زیادی در ابتکارات جدید انجام می‌شوند.
- احساس ارعاب برای تازه واردانی (کارکنان جدید) که مهارت کار سریع و جسورانه را ندارند.
نمونه‌ای از فرهنگ آدوکراسی:
- گوگل بهترین نمونه است! این شرکت تمام تلاش خود را در زمینه نوآوری برای بهبود جستجو و راه اندازی پیشنهادات جدید انجام داده است. این بدان معنا است که فرهنگ سازمانی گوگل به عنوان فرهنگ آدوکراسی توصیف می‌شود. مثال خوب دیگر فرهنگ آدوکراسی فیسبوک است، اگرچه اخیراً به دلیل افزایش هوشیاری مصرف کننده، ذهنیت سریع حرکت کردن و همه چیز را بشکن تغییر کرده است.
۳- فرهنگ بازار (Market Culture)
فرهنگ بازار را فرهنگ رقابت نیز می‌نامند زیرا بر نتایج تأکید دارد. به بیان ساده‌تر، کسب و کارها می‌خواهند پیروز شوند و آنچه که در نظر دارند را انجام می‌دهند. کارکنان برای دستیابی به معیارهای موفقیت سازمان تمرکز زیادی دارند و رهبران سخت گیر هستند. فرهنگ بازار می‌تواند محیطی تحت فشار را تشویق کند اما همزمان دارای پاداش نیز است! اگر سخت کوشی کارکنان با نتایج واقعی و قابل اندازه گیری به ثمر بنشیند، آنها با پاداش گرفتن مورد تشویق قرار می‌گیرند.
مزایای فرهنگ بازار:
- کارکنان برای رسیدن به اهداف خود انگیزه بالایی دارند.
- عملکردی بهتر برای سازمان به همراه دارد زیرا همه متعهد به موفقیت هستند.
معایب فرهنگ بازار:
- تشویق به رقابت مداوم می‌تواند منجر به ایجاد محیط کار سَمی شود.
- در نتیجه فشار مداوم، کارکنان استرس و حتی فرسودگی شغلی را تجربه می‌کنند.
نمونه‌ای از فرهنگ بازار:
- آمازون غالباً تیتر یک فرهنگ بازار است. کارکنان صریحاً درمورد این واقعیت صحبت می‌کنند که انتظار می‌رود زود نتیجه بگیرند و از پله‌های موفقیت سریعاً صعود کنند، با صرف نظر از اینکه چه سود شخصی برای کارکنان دارد! اگرچه آمازون احتمالاً این ادعاها را رد می‌کند اما تأکید آشکار آمازون بر موفقیت، به این معناست که آنها هنوز در قالب فرهنگ بازار قرار دارند. یکی از اصول رهبری آمازون ارائه نتایج است. این شرکت در مورد ارزش‌های سازمانی می‌گوید: «رهبران بر ورودی‌های اصلی کسب و کار خود تمرکز کرده و آنها را با کیفیت مناسب و در زمان مناسب ارائه می‌دهند.»
۴- فرهنگ سلسله مراتب (Hierarchy Culture)
فرهنگ سلسله مراتب که به عنوان فرهنگ کنترل نیز شناخته می‌شود، یکی دیگر از انواع فرهنگ سازمانی است. این نوع فرهنگ برای محیط‌های کاری که ساختار بیشتری دارند و فرآیند محور هستند، اعمال می‌شود. بیشتر فعالیت‌ها و تصمیمات به جای نوآوری زیاد و آزاد اندیشی، توسط رویه‌های موجود حکم می‌شود. رهبران برای اطمینان از اینکه تیم‌های کاری مانند ماشین‌های روغن کاری شده کار می‌کنند، وظیفه رهبری مطلق از بالا به پایین را دارند و بیشتر تمرکز خود را بر روی ثبات، نتایج و تحویل کارها می‌گذارند.
جوانب مثبت فرهنگ سلسله مراتب:
- در ارتباطات و انتظارات وضوح زیادی وجود دارد زیرا تقریباً همۀ موارد از قبل به کارکنان دیکته می‌شوند.
- کارکنان احساس امنیت بیشتری دارند و امور کاری آنها قابل پیش بینی است.
موارد منفی فرهنگ سلسله مراتب:
- اولویت بندی رویه‌ها نسبت به افراد باعث می‌شود تا محیط احساس عدم انعطاف و حتی عدم پشتیبانی داشته باشد.
- سختی بیش از حد می‌تواند نوآوری و رشد را خفه کند زیرا کارکنان از فکر کردن در خارج از محدوده می‌ترسند.
نمونه ای از این نوع فرهنگ:
- بخش عمده‌ای از سازمان‌های دولتی در یک فرهنگ سلسله مراتبی قرار دارند. از آنجا که آنها با مقررات زیادی روبرو هستند و اغلب زیر نظر مقررات دقیقی قرار دارند، سیاست‌ها و رویه‌ها را بیش از هر چیزی در اولویت قرار می‌دهند. علاوه بر این، مسیرهای پیشرفت برای کارکنان به وضوح مشخص شده‌اند و هیچ حدسی وجود ندارد.
بهترین فرهنگ برای سازمان شما کدام است؟
شاید شما یکی از انواع فرهنگ سازمانی فوق را مناسب کسب و کار خود می‌دانید یا هنوز هم ممکن است نسبت به آن تردید داشته باشید! درک دقیق فرهنگ فعلی سازمان شما مهم است. نکته کلیدی این است که بدانیم اکنون کجا هستیم و تمایل داریم به کجا برویم.
شما نمی‌توانید فرهنگ خود را تغییر دهید یا اصلاح کنید بدون اینکه بدانید از کجا شروع می‌کنید. اما چگونه می‌توان این موضوع را فهمید؟ راه حل استفاده از ابزار ارزیابی فرهنگ سازمانی (OCAI) است.
ابزار ارزیابی فرهنگ سازمانی روند ساده‌ای داردt به طوری که شما به یک نظرسنجی پاسخ خواهید داد که تکمیل آن باید در حدود ۱۵ دقیقه به طول انجامد. این ابزار مشخص می‌کند که کدام فرهنگ سازمانی برای شرکت شما مناسب است.
با استفاده از جزئیات به دست آمده از ابزار ارزیابی فرهنگ سازمانی می‌توانید برای تقویت محیطی که به شکوفایی تیم شما کمک می‌کند، به جای فرهنگی که باعث ناامیدی می‌شود، تغییرات استراتژیکی ایجاد کنید.
