نمودار یا چارت سازمانی سلسله مراتب یا ساختار کلی سازمان را به صورت بصری به تصویر میکشد. از آنجا که نوشتن در مورد ساختار کلی هر سازمان میتواند کار طاقت فرسایی باشد، توصیه میشود در عوض ساختار را در قالب نمودار به تصویر بکشید.
خوشبختانه یک چارت سازمانی این کار را به طور یکپارچهای انجام میدهد. اگر شما هم میخواهید در این باره بیشتر بدانید یا میخواهید نحوه ساختن نمودار سازمانی را بیاموزید، به جای مناسبی آمدهاید. این مقاله به شما کمک میکند تا هر چیز اساسی در مورد نمودارهای سازمان را بدانید؛ با غزال همراه باشید.
چارت سازمانی چیست؟
نمودار سازمانی (Organizational Chart) که به عنوان ارگانوگرام شناخته میشود، نمایشی بصری دقیق از یک سازمان، افراد کلیدی، تیمها و رابطه بین آنها را ارائه میدهد. این نمودارها بیشتر مربوط به شرکتهای مستقر، بخشهای دولتی یا سازمانهای عظیم با سلسله مراتب پیچیده هستند.
در حالت ایدهآل، بسته به کاربرد و قابلیت استفاده، انواع چارتهای سازمان میتوانند وجود داشته باشند که بیشتر به عنوان ابزاری مفید برای متخصصان منابع انسانی و تحلیل گران شرکتها عمل میکنند.
آنها میتوانند به راحتی تجزیه کلی یک سازمان و حجم کار آن را نشان دهند و افراد اصلی که مسئول برخی از وظایف هستند را شناسایی کنند. به عنوان مثال، میتوانید چارت سازمانی را در نظر بگیرید که نشان دهنده جریان سلسله مراتب یک سازمان است. این یکی از فرایندهای پیش زمینه ای سیستم سازی کسب و کار نیز به حساب می آید.
تاریخچه چارت سازمانی
شاید تعجبآور به نظر برسد، اما نمودارهای سازمانی بیش از یک قرن است که بخشی از بخش مهندسی و مدیریت هستند. این مفهوم برای اولین بار در سال ۱۸۵۴ توسط «دانیل مک کالوم» که یک مهندس باتجربه بود ارائه شد.
در حالی که این مفهوم توسط مک کالوم معرفی شد، نمودار اول توسط «جورج هولت هنشاو» ترسیم شد. به زودی، تمام دستورالعملها و نظریههای اساسی در مورد نمودار نیز ذکر شدند، گرچه مدتی طول کشید تا نمودارهای سازمانی به جریان اصلی تبدیل شوند.
حتی تا سال ۱۹۲۰، این مفهوم توسط متخصصان شناخته شده نبود. در همان زمان، برینتون روی کاربرد گسترده نمودارها تمرکز کرد و برای نشان دادن کاربردهایشان مثالهای زیادی ارائه داد.
به تدریج، چارتهای سازمانی راهی در کارهای تجاری و اداری پیدا کردند. در دهه ۱۹۶۰، نمودارها به عنوان ارگانیگرام یا ارگانوگرام شناخته میشدند. امروزه، این چارتهای سازمانی به بخشی آشکار از کار حرفهای روزمره در هر سازمان بزرگی تبدیل شدهاند.
اهمیت نمودار سازمانی
یک چارت سازمانی نمایشی بصری و ایده آل از نیروی کار موجود در هر سازمان را ارائه میدهد. مهم نیست که شرکت بزرگ یا کوچک باشد، ما فقط میتوانیم نگاهی به نمودار سازمانی بیندازیم و از ساختار آن مطلع شویم. این مهم به ما کمک میکند تا کل ساختار، مدیران، نیروی کار و بسیاری از جزئیات دیگر آگاهی پیدا کنیم.
بدون نمودار سازمانی نمیتوانیم گردش کار یک شرکت را درک کنیم. همچنین این مهم به ما کمک میکند از وظایف کارکنان و نحوه ارتباط آنها با یکدیگر مطلع شویم. از بودجه بندی گرفته تا تخصیص کار و نیروی انسانی گرفته تا مدیریت کارکنان، چارت سازمانی میتواند ابزاری حیاتی برای سناریوهای متعدد سازمانی باشد.
فواید چارت سازمانی
از آنجا که نمودارهای سازمانی چنین نقشی حیاتی دارند، میتوان از آنها به طرق مختلف استفاده کرد. برخی از مزایای استفاده از نمودار سازمانی به شرح زیر هستند:
- میتوان از آن برای تهیه ساختار کلی سازمان استفاده کرد که سلسله مراتب را در سطوح مختلف نشان میدهد.
- میتوان برای به تصویر کشیدن مالکیت کلی مدیریت و ایجاد روابط بین افراد مختلف مورد استفاده قرار گیرد.
- میتواند به عنوان یک ابزار برنامه ریزی ایده آل عمل کند و به مدیران کمک کند تا از منابع موجود استفاده کنند.
- یک نمودار دقیق از کل سازمان نیز میتواند فهرستی از کارکنان را ایجاد کند که جستجو بین آنها را تسهیل میبخشد.
- همچنین میتواند برای نشان دادن اینکه چه کسی به چه کسی گزارش میدهد نیز عمل کند.
- برای مدیران منابع انسانی، نمودار سازمانی ابزاری ایده آل برای محاسبه جزئیاتی مانند هزینه، نیروی کار و غیره در بین بخشهای مختلف است.
محدودیتهای چارت سازمانی
در حالی که نمودارهای سازمانی بسیار مفید هستند، همچنین از چند محدودیت به شرح زیر نیز رنج میبرند:
- آنها باید مرتباً به روز شوند، در غیر این صورت منسوخ میشوند.
- بیشتر نمودارها به یک سلسله مراتب عمودی اختصاص یافتهاند و نمیتوانند رویکرد مدیریت افقی (فرآیندی) را نشان دهند (که روز به روز محبوبتر می شود).
- کمبود استاندارد مربوط به چارتهای سازمانی وجود دارد. یعنی میتوانیم از هر شکل برای نشان دادن موجودیت یا رابطه استفاده کنیم.
- آنها به جای تصویر واقعی از نحوه انجام کار، بیشتر سلسله مراتب رسمی را روی کاغذ ارائه میدهند.
- دامنه کافی برای توصیف یک رابطه غیر خطی در این نمودارها وجود ندارد.
انواع محبوب نمودار سازمانی
همانطور که در بالا گفته شد، انواع نمودارهای سازمانی وجود دارند که میتوانیم از آنها استفاده کنیم. قبل از اینکه یاد بگیریم چگونه یک چارت سازمانی تهیه کنیم، مهم است نخست دربارۀ آنها بیشتر بدانیم:
نمودار سلسله مراتبی
چارت سلسه مراتبی متداولترین و اصلیترین نوع نمودار سازمانی است که میتوانید در عرض چند دقیقه آن را ایجاد کنید. این نمودار با ریشه اصلی فرد یا نهاد شروع میشود. به عنوان مثال، اگر ما در مورد یک شرکت صحبت میکنیم، ریشه اصلی میتواند مدیر عامل شرکت باشد.
اکنون، گروههای مختلفی از ریشه اصلی استخراج میشوند. ما میتوانیم بر اساس پارامترهای متعددی مانند سطح کارمند، محل کار، پروژههایی که روی آن کار میکنیم، سایر گروه را ایجاد کنیم. در صورت نیاز، بین نهادهای مختلف این سلسله مراتب نیز میتواند رابطه وجود داشته باشد. اگرچه، از روابط بین گروههای اختصاصی اجتناب میشود. این نمودار از یک روش از بالا به پایین پیروی میکند.
نمودار ماتریسی
یک نمودار ماتریسی با نشان دادن یک رابطه متقابل عملکردی بر محدودیت نمودار سلسله مراتبی غلبه میکند. نمودار را به عنوان شکل باز و پویاتر از نمودار سلسله مراتبی در نظر بگیرید. در حالی که در چارت سازمانی ماتریسی گروههای مختلفی وجود دارند، موجودیتهای این گروهها میتوانند عملکرد آنها را بین یکدیگر به اشتراک بگذارند.
به عنوان مثال، اگر فردی در گروه بازاریابی وجود داشته باشد، آنها میتوانند برخی از مسئولیتها را با تیم فروش نیز تقسیم کنند. این نمودارها در سناریوهایی که افراد بیش از یک مدیر دارند نیز مفید هستند. در حالت ایدهآل، مشاهده میشود که نمودار ماتریسی نمایش بهتری از جریان کار سازمان را در دنیای واقعی ارائه میدهد.
نمودار افقی
این نوع نمودار سازمانی به جای مدل عمودی قدیمی برای مکانهای کاری، با سلسله مراتب افقی کار میکنند. این نمودار بیشتر برای سازمانهای کوچک یا متوسط مناسب است که در آنها کارکنان تشویق میشوند که خودمدیریتی انجام دهند. در این کار، کارمندان در خوشههای مختلف شناسایی میشوند و آنها مسئول اعمال خود هستند.
مثال از چارت سازمانی
دو نمونه مشهور از چارت سازمانی وجود دارند که به شرح زیر هستند:
چارت سازمانی بیمارستان
بیایید نگاهی به نمودار پیچیدهتر و ترکیبی بیندازیم. از آنجا که بیمارستان دارای یک نمودار کلی است، میتواند سلسله مراتب هر بخشی را به تصویر بکشد. همچنین، نمودار کارکنان شاغل در شیفتهای مختلف را نشان میدهد. هر شیفت کاری یک مدیر دارد که به رئیس گزارش میدهد. علاوه بر این، نمودار بیمارستانی همچنین نمایانگر تعداد زیادی از چارتهای عمودی و نیروهای کاری است.
نمودار سازمانی پلیس
درست مانند یک بیمارستان، اداره پلیس نیز میتواند ساختار مشابهی داشته باشد. رئیس توسط مدیران پشتیبانی میشود. معاون رئیس به رئیس بالادست خود گزارش میدهد. به علاوه، چارت پلیس میتواند در گروهها و بخشهای مختلفی تقسیم شود. همچنین در زیر مسئولیت اعضای اصلی گروه نیز گنجانده شده است.
دیگر مثالها از نمودار سازمانی شامل موارد زیر هستند:
- چارت سازمانی مدارس
- چارت سازمانی شرکت پیمانکاری
- چارت سازمانی شرکت بازرگانی
- چارت سازمانی بانک
- چارت سازمانی پروژه
- چارت سازمانی شرکت تولیدی
نکات مفید برای ایجاد یک نمودار سازمانی خیره کننده
اگر میخواهید با ایجاد نمودارهای سازمانی جذاب مخاطبان خود را تحت تأثیر قرار دهید، نکات زیر را دنبال کنید:
- کل نمودار را در یک صفحه نگه دارید. اگر چندین صفحه را شامل شود، ممکن است بر جریان کلی آن تأثیر بگذارد.
- گروهها را با دقت بسازید و آنها را به هم ارتباط دهید.
- یک شکل قالب بندی را در کل نمودار و در همه سطوح حفظ کنید.
- به همۀ جعبهها و گروهها به طور مساوی فاصله دهید.
- عنوان شغلی فرد را قید کنید.
- برای به تصویر کشیدن اختلاف جریان یا روابط از هر دو خط جامد و نقطه چین استفاده کنید.
- اگر از ابزاری استفاده میکنید، همیشه میتوانید نمودارها را پیوند دهید یا پیوندهای جدیدی را نیز اضافه کنید.
- افرادی که در یک سلسله مراتب یکسانی هستند را در سطح یکنواختی نگه دارید تا از بروز هرگونه سردرگمی جلوگیری شود.
کلام آخر
ما مطمئن هستیم که پس از خواندن این راهنما، میتوانید اطلاعات بیشتری در مورد چارت سازمانی و اهمیت آن کسب کنید. همچنین میتوانید یاد بگیرید که چگونه یک نمودار سازمانی حرفهای تهیه کنید. اگر میخواهید در هنگام تهیه یک چارت حرفهای، در وقت و منابع خود صرفه جویی کنید، از یک ابزار یا نرم افزار اختصاصی استفاده کنید. با داشتن چندین ویژگی، کار شما با نرم افزار ایجاد چارت راحتتر شده و مطمئناً دیگران را با مهارتهای خود تحت تأثیر قرار میدهید.